Đồng bằng sông Cửu Long: Sản xuất và xuất khẩu cây ăn trái bền vững

|

Đồng bằng sông Cửu Long: Sản xuất và xuất khẩu cây ăn trái bền vững

Thực trạng phát triển
 

Những năm gần đâ;y, năng suất, chất lượng các loại trái câ;y của vùng ĐBSCL không ngừng tăng lên nhờ việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, khoa học - công nghệ, tăng cường đầu tư thâ;m canh, tuyển lựa sử dụng giống mới. Hiện, các tỉnh có diện tích trồng câ;y ăn trái lớn trong khu vực phải kể đến: Tin Giang, Vĩnh Long, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, Đồng Tháp… Các loại câ;y ăn trái có diện tích lớn ở ĐBSCL bao gồm chuối, xoài, cam, nhãn, khóm, bưởi, sầu riêng, thanh long, chôm chôm, quýt… ĐBSCL cũng là nơi có nhiu giống câ;y ăn trái bản địa ngon nổi tiếng như xoài cát Hòa Lộc, xoài cát chu Cao Lãnh, vú sữa Lò Rèn, sầu riêng Chín Hóa, bưởi da xanh, bưởi Năm Roi, quýt hồng, sa pô lồng mứt.

 
 
Ảnh minh họa, nguồn Internet
 
Không chỉ là vùng trồng câ;y ăn trái chủ lực cung cấp cho các tỉnh, thành trong cả nước, mà ĐBSCL còn đóng vai trò quan trọng cung cấp trái câ;y nguyên liệu cho xuất khẩu tươi và chế biến. Tính đến nay, trái câ;y Việt Nam đã có mặt ở 60 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. Những thị trường tiêu thụ lớn nhất phải kể đến: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, Indonesia…; trong đó, có 4/5 loại trái câ;y được Mỹ nhập khẩu với số lượng lớn là thanh long, nhãn, chôm chôm, vải thiu và vú sữa đu được sản xuất tại ĐBSCL. Theo báo cáo của Cục Bảo vệ thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), đối với các thị trường khó tính như Mỹ, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Đài Loan…, tính đến hết năm 2018, một số loại trái câ;y xuất khẩu của ĐBSCL đã được cấp mã số vùng trồng như: Thanh long được cấp 210 mã số vùng trồng với tổng diện tích trên 4.000ha; chôm chôm được cấp 34 mã số với trên 349 ha; nhãn được cấp 61 mã số v???i 864 ha; xoài được cấp 84 mã số với hơn 1.600 ha... Trong khi đó, với thị trường Trung Quốc (chiếm 81% giá trị xuất khẩu rau quả Việt Nam), riêng mặt hàng thanh long chiếm đến 98% giá trị và được cấp 230 mã số vùng trồng với diện tích trên 45.500 ha; nhãn được cấp 194 mã số với hơn 9.900 ha; vải có 165 mã số với trên 16.400 ha; dưa hấu 157 mã số với trên 12.200 ha; chuối 219 mã số với trên 20.800 ha; xoài, chôm chôm và mít lần lượt được cấp 131, 53 và 53 mã số với tổng diện tích 3 loại này đạt gần 40.000 ha.
 
Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), năm 2017, nhiu loại trái câ;y trong vùng xuất khẩu tăng trưởng mạnh, đem lại thu nhập tốt cho bà con nông dâ;n, với giá trị xuất khẩu rau quả cán mốc 3 tỷ USD. Năm 2018, giá trị xuất khẩu rau quả của vùng tăng lên 3,81 tỷ USD, trong đó trên 80% là giá trị xuất khẩu trái câ;y, riêng thanh long đạt giá trị xuất khẩu cao nhất, khoảng 1,1 tỷ USD.
 
Những tồn tại cần khắc phục
 
Mặc dù là vùng sản xuất và xuất khẩu trái câ;y chiếm diện tích và giá trị lớn nhất cả nước, tuy nhiên, ngành sản xuất câ;y ăn trái ở ĐBSCL đang gặp một số khó khăn, bất cập. Viện Câ;y ăn quả min Nam nhận định, một trong những thách thức lớn nhất đó là ĐBSCL đang phải đối mặt với tác động nặng n của biến đổi khí hậu như: Thay đổi thời tiết, lượng mưa, hạn hán, xâ;m nhập mặn, lũ lụt… Do địa thế nằm ở vùng cuối hạ lưu, toàn bộ dòng chảy lũ thượng nguồn tràn v vùng ĐBSCL qua hai nhánh sông Tin, sông Hậu và phần tràn bờ chảy trên đất lin vượt biên giới giữa Campuchia và Việt Nam khiến cho hàng trăm ngàn hecta đất bị ngập. Thêm vào đó, tình trạng xói lở và xâ;m ngập mặn ngày một gia tăng đã làm thay đổi thổ nhưỡng, khiến cho diện tích đất canh tác nông nghiệp sử dụng nước ngọt dần bị thu hẹp, năng suất và sản lượng suy giảm. Tình trạng hạn hán và lũ lụt diễn biến bất thường làm gia tăng các trận mưa có cường độ cao và các ngày hạn hán kéo dài, dẫn đến sự bùng phát của cỏ dại, sâ;u bệnh và đa dạng sinh học; một số loài biến mất và ngược lại xuất hiện nguy cơ gia tăng các loại “thiên địch” gâ;y hại cho câ;y ăn trái.
 
Mặt khác, việc quy hoạch và phát triển vùng trồng câ;y ăn trái cũng là một trong những vấn đ lớn đang được quan tâ;m và tìm kiếm phương hướng giải quyết. Hiện nay, quy mô diện tích trồng câ;y ăn trái tại mỗi hộ trong vùng còn nhỏ lẻ (phổ biến từ 0,3-0,5 ha) và thiếu tập trung (ngoại trừ câ;y khóm và câ;y thanh long có vùng trồng khá tập trung). Vườn câ;y có năng suất, chất lượng, hiệu quả thấp còn chiếm tỷ lệ cao; việc đầu tư thâ;m canh chưa thống nhất theo quy trình kỹ thuật; số lượng, quy cách, chất lượng không đồng đu. Nhiu nhà vườn vẫn còn nặng thói quen trồng câ;y theo trào lưu. Vì vậy, tình trạng được mùa mất giá vẫn thường xuyên xảy ra, gâ;y nhiu thiệt hại kinh tế cho bà con nhâ;n dâ;n vùng trồng câ;y ăn trái.
 
Đồng thời, chính sự phâ;n tán và quy mô sản xuất ở mỗi nông hộ nhỏ trong khi lại thiếu liên kết giữa các hộ với nhau nên đã dẫn đến tình trạng rất khó kiểm soát chất lượng trái câ;y cung ứng cho thị trường. Mỗi nhà vườn có cách áp dụng phâ;n bón, thuốc bảo vệ thực vật khác nhau, dẫn đến tình trạng trong cùng một loại trái câ;y nhưng chất lượng và độ an toàn thực phẩm khác nhau. Do đó, các doanh nghiệp rất khó có được khối lượng hàng đủ lớn với chất lượng đảm bảo, đồng đu đáp ứng đủ yêu cầu, chất lượng cho xuất khẩu. Ngoài ra, thực trạng câ;y giống không đồng nhất, dẫn đến chất lượng trái biến động cũng là vấn đ cần quan tâ;m trong sản xuất câ;y ăn trái ở ĐBSCL hiện nay. Sản xuất trái câ;y an toàn theo quy trình thực hành nông nghiệp tốt (GAP) tuy đã hình thành tại các vùng trồng câ;y ăn trái, nhưng diện tích trồng đạt theo quy trình này còn rất hạn chế, phần lớn diện tích trồng chưa áp dụng các quy trình sản xuất sạch như GlobalGAP, VietGAP. Trong bối cảnh nhu cầu thị trường trái câ;y ngày càng khắt khe v chất lượng và nhất là yếu tố an toàn thực phẩm, nếu không có sự chuyển biến mạnh mẽ trong vi???c sản xuất theo hướng an toàn thì đâ;y sẽ là một thách thức lớn trong vi???c duy trì xuất khẩu ở mức cao và bn vững cho ngành sản xuất câ;y ăn trái. Hiện nay, đại đa số sản lượng trái câ;y sản xuất của ĐBSCL được sử dụng dưới dạng ăn tươi, chế biến rất hạn chế, điu này cũng trở thành điểm yếu trong xuất khẩu trái câ;y đi các thị trường xa và khó tính. Đối với nhiu loại trái câ;y, do có thời gian bảo quản ngắn, dễ bị tổn thương và tỷ lệ hư hỏng cao, trong điu kiện khâ;u chế biến thiếu và công nghệ sau thu hoạch kém, đã và đang dẫn đến nhiu phin toái cho nhà vườn và các doanh nghiệp kinh doanh trái câ;y. Những mặt hạn chế trên đã làm giảm khả năng tiếp cận thị trường cho các mặt hàng câ;y ăn quả của vùng trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.
 
Bên cạnh đó, tổ chức sản xuất câ;y ăn trái vùng ĐBSCL chưa thật sự bn vững; chưa mối liên kết chặt chẽ giữa sản xuất, thu mua, chế biến, bảo quản, tiêu thụ; chưa nhiu doanh nghiệp thực sự tham gia vào quá trình sản xuất; sự kết nối giữa các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu trái câ;y chế biến thực phẩm chưa hiệu quả… dẫn đến tiêu thụ bấp bênh, giá bán giảm mỗi khi trái câ;y xuất khẩu gặp khó khăn. Đồng thời, chưa có sự đầu tư, khuyến khích nông dâ;n sản xuất theo tiêu chuẩn nhà thu mua yêu cầu, đầu xâ;y dựng vùng nguyên liệu, hướng dẫn sản xuất bao tiêu sản phẩm; hệ thống sở chế biến, bảo quản chậm phát triển, chưa đáp ứng v quy mô, công nghệ...
 
Giải pháp phát triển bn vững
 
Hiện, giá trị xuất khẩu trái câ;y của Việt Nam mới chỉ chiếm 1,4-1,5% giá trị nhập khẩu của thị trường thế giới, do đó, địa khai thác thị trường của trái câ;y Việt Nam nói chung của ĐBSCL nói riêng còn rất lớn. Để thương hiệu câ;y ăn trái ĐBSCL chinh phục thị trường, tăng kim ngạch xuất khẩu, ĐBSCL cần những chiến lược sản xuất xuất khẩu câ;y ăn trái bn vững thông qua các giải pháp khắc phục những tồn tại còn hạn chế.
 
Trước tiên, cần sắp xếp, tổ chức sản xuất theo hướng sản xuất hàng hóa lớn, sản phẩm trái câ;y sản xuất ra đảm bảo an toàn thực phẩm, dễ truy xuất nguồn gốc, đảm bảo cung ứng quanh năm. Song song với hoàn thiện khâ;u tổ chức sản xuất câ;y ăn trái theo hướng liên kết giữa các hộ gia đình, các nhóm nông dâ;n dạng tổ hợp tác hoặc hợp tác xã tại các địa phương trồng câ;y ăn trái trong vùng, nhưng vẫn đảm bảo tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm hưởng lợi từ các hoạt động sản xuất - kinh doanh của hộ gia đình trồng câ;y ăn trái. Khuyến khích bà con nhâ;n dâ;n tham gia tổ hợp tác/hợp tác xã để có nguồn lực cơ sở hạ tầngvốn phục vụ kinh doanh trái câ;y, bao gồm xâ;y dựng trụ sở làm việc, nhà kho bảo quản, nhà đóng gói, máy móc công nghệchế, bảo quản sản phẩm trái câ;y tốt hơn, đảm bảo đủ tiêu chuẩn khi tới tay người tiêu dùng. Triển khai nhiu hình sản xuất câ;y ăn trái trên diện rộng theo GAP (VietGAP hoặc GlobalGAP) cho đại bộ phận nhà vườn.
 
Các địa phương ĐBSCL cần tích cực chủ động tìm kiếm các đối tác để ký hợp đồng liên kết lâ;u dài, chặt chẽ với nhà vườn, ưu tiên thu mua các sản phẩm tại các vườn có chất lượng, sản xuất theo hướng an toàn thực phẩm; cập nhật các thông tin xuất khẩu nhanh chóng, kịp thời, thường xuyên, trên cơ sở này điu hòa sản xuất trong nước, góp phần ổn định giá cả.
 
Mặt khác, cần phối hợp với thương vụ của Việt Nam ở nước ngoài để xác định nhu cầu của thị trường thế giới; đẩy mạnh chương trình xúc tiến thương mại thực hiện các chương trình quảng bá sản phẩm trái câ;y Việt Nam nói chung và ĐBSCL nói riêng nhằm phát triển thêm thị trường mới. Cụ thể, cần duy trì việc tổ chức, tham gia hội chợ triển lãm thương mại trong nước, đẩy mạnh xúc tiến thương mại tại các nước xuất khẩu; thực hiện ấn phẩm để giới thiệu quảng bá sản phẩm trái câ;y ĐBSCL. Đẩy mạnh khâ;u nghiên cứu thị trường, nhu cầu thị hiếu người tiêu dùng, xâ;y dựng cơ sở dữ liệu v ngành hàng trái câ;y thị trường trong nước; khảo sát và xâ;y dựng cơ sở dữ liệu v phâ;n bố thị trường, quy mô thị trường, nhu cầu thị hiếu tiêu dùng, hàng rào kỹ thuật, tiêu chuẩn trái câ;y cho các thị trường nhập khẩu trái câ;y trên thế giới, chú trọng thị trường EU, Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Đông, Trung Quốc... Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyn quảng bá.
 
Cùng với những giải pháp trên, cần tạo điu kiện để tích tụ ruộng đất, xâ;y dựng các trang trại sản xuất câ;y ăn quả có quy mô lớn, áp dụng khoa học và công nghệ tiên tiến vào sản xuất, mở rộng vùng trồng được cấp mã số, lưu thông và phâ;n phối trái câ;y hàng hóa hướng tới mục tiêu phát triển bn vững của ngành trái câ;y ĐBSCL./.

 
Duy Hưng

Trang web giải trí điện tử danh tiếng PS