Phóng viên: Theo đánh giá của Tổ chức Lao đ???ng quốc tế, tại Việt Nam, phần lớn trường hợp rút b???o hiểm xã hội một lần là để đối phó tình trạng thiếu hụt thu nhập ngắn hạn, kết hợp với những suy nghĩ ngắn hạn cố hữu của người lao đ???ng. Ông có thể nêu rõ hơn về thực trạng này?

ThS Điều Bá Được: Theo thống kê của B???o hiểm Xã hội Việt Nam, trong giai đoạn 2016-2021, cả nước có hơn 4 triệu người lao đ???ng đề nghị và được giải quyết hưởng b???o hiểm xã hội một lần, bình quân mỗi năm có gần 700.000 người hưởng b???o hiểm xã hội một lần, số lượng năm sau luôn cao hơn năm trước với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 11,6%.

Tình trạng rút b???o hiểm xã hội một lần sẽ tiếp tục gia tăng, bởi hầu hết lao đ???ng trẻ quan tâm nhiều đ??n nhu cầu trước mắt (ngắn hạn) hơn là nhu cầu hưởng lương hưu khi về già (dài hạn). Mặt khác, khi tìm hiểu về dự thảo Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) đang được lấy ý kiến rộng rãi, đã xuất hiện tình trạng người lao đ???ng xin rút b???o hiểm xã hội một lần để "chạy" Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi). Người lao đ???ng cho rằng, khi Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) có hiệu lực họ sẽ không được nhận b???o hiểm xã hội một lần, hoặc quyền lợi khi nhận b???o hiểm xã hội một lần sẽ bị giảm đi so với quy định hiện hành.

Đây có thể coi là một hồi chuông cảnh báo đối với các cơ quan quản lý nhà nước về b???o hiểm xã hội, cần phải kịp thời chỉ đạo, tăng cường công tác truyền thông, đối thoại, cung cấp thông tin về quá trình xây dựng Đề án Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) và nội dung sửa đổi cả trước, trong, và sau khi Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) được thông qua.

Việc này cần tập trung làm đến nơi đến chốn, làm có hiệu quả nhằm làm cho người lao đ???ng - là nhóm đối tượng bị tác động trực tiếp của Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) hiểu và được tham gia đóng góp xây dựng để Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) mang tính khả thi cao.

Phóng viên: Ông có thể chia sẻ về những hệ quả của việc rút b???o hiểm xã hội một lần; nguyên nhân chính của tình trạng này?

ThS Điều Bá Được: Rút b???o hiểm xã hội một lần thì người lao đ???ng sẽ thiệt thòi hơn là tích lũy thời gian đóng b???o hiểm xã hội để sau này hưởng lương hưu. Hưởng lương hưu hằng tháng sẽ bảo đảm đời sống không phải dựa vào gia đình, xã hội, được cấp thẻ b???o hiểm y tế miễn phí, khi chết được hưởng trợ cấp mai táng và chế độ tử tuất.

Về kinh tế, mỗi năm đóng vào quỹ b???o hiểm xã hội là 2,64 tháng lương (gồm cả phần đóng b???o hiểm xã hội của chủ sử dụng lao đ???ng và người lao đ???ng) nhưng khi rút một lần người lao đ???ng chỉ được nhận 1,5 tháng lương/ 1 năm đóng b???o hiểm xã hội đối với số năm đóng b???o hiểm xã hội trước năm 2014 và 2 tháng lương/ 1 năm đóng b???o hiểm xã hội đối với số năm đóng b???o hiểm xã hội từ năm 2014 trở đi.

Như vậy, người lao đ???ng thiệt ít nhất là 0,64 tháng lương cho mỗi năm đóng nếu nhận b???o hiểm xã hội một lần, số tiền nhận về sẽ thấp hơn so với số tiền đã đóng vào quỹ B???o hiểm xã hội.

Về kinh tế, mỗi năm đóng vào quỹ b???o hiểm xã hội là 2,64 tháng lương (gồm cả phần đóng b???o hiểm xã hội của chủ sử dụng lao đ???ng và người lao đ???ng) nhưng khi rút một lần người lao đ???ng chỉ được nhận 1,5 tháng lương/ 1 năm đóng b???o hiểm xã hội đối với số năm đóng b???o hiểm xã hội trước năm 2014 và 2 tháng lương/ 1 năm đóng b???o hiểm xã hội đối với số năm đóng b???o hiểm xã hội từ năm 2014 trở đi.

Như vậy, người lao đ???ng thiệt ít nhất là 0,64 tháng lương cho mỗi năm đóng nếu nhận b???o hiểm xã hội một lần, số tiền nhận về sẽ thấp hơn so với số tiền đã đóng vào quỹ B???o hiểm xã hội.

ThS Điều Bá Được

Ngoài ra, đã rút b???o hiểm xã hội một lần thì người lao đ???ng tự tước bỏ cơ hội được nhận lương hưu khi về già, không được hưởng trợ cấp khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao đ???ng, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp hoặc khi chết thân nhân không được hưởng chế độ tử tuất, không có thẻ b???o hiểm y tế, khi ốm đau sẽ phải tự chi trả chi phí khám, chữa bệnh.

Khi người lao đ???ng rút b???o hiểm xã hội một lần thì mục tiêu bao phủ b???o hiểm xã hội toàn dân sẽ không đạt được, số người già không có lương hưu sẽ gia tăng, cùng với sức ép của quá trình già hóa dân số sẽ gây áp lực lớn đối với ngân sách nhà nước phải tăng chi để bảo đảm an sinh xã hội...

Phóng viên: Theo ông, để khắc phục tình trạng xin rút b???o hiểm xã hội một lần, Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) lần này cần tập trung vào những nội dung gì?

ThS Điều Bá Được: B???o hiểm xã hội một lần là vấn đề rất nóng được người lao đ???ng hết sức quan tâm trong suốt 30 năm qua. Trong dự thảo Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi) lần này, b???o hiểm xã hội một lần cũng là nội dung được người lao đ???ng rất quan tâm, có rất nhiều ý kiến tham gia, bàn luận rất sôi nổi.

Để đưa ra được phương án tối ưu nhằm hạn chế tình trạng rút b???o hiểm xã hội một lần, theo tôi, chúng ta cần tìm hiểu thật kỹ về tâm tư, nguyện vọng từ phía người lao đ???ng. Qua nghiên cứu các nội dung phản ánh của người lao đ???ng, để khắc phục tình trạng rút b???o hiểm xã hội một lần cần phải có nhiều giải pháp đồng bộ để giải quyết tận gốc các vấn đề có liên quan.

Xuất phát từ thực tiễn, tiếp thu ý kiến của người lao đ???ng, việc sửa đổi quy định về b???o hiểm xã hội một lần kéo theo sẽ phải sửa hàng loạt các quy định có liên quan đến chế độ b???o hiểm hưu trí, trợ cấp hưu trí xã hội. Tôi xin đề xuất bãi bỏ Điểm a, Khoản 1, Điều 60 Luật B???o hiểm xã hội năm 2014. Lý do đề xuất bãi bỏ là để đáp ứng với nguyện vọng của người lao đ???ng đã phản ánh ở nội dung nêu trên, hướng tới bảo vệ quyền lợi của người lao đ???ng.

Khẳng định rõ cho người lao đ???ng nắm được quan điểm nếu đã có thời gian đóng b???o hiểm xã hội ít nhất từ đủ 1 năm (đủ 12 tháng) trở lên thì khi về già người lao đ???ng sẽ được quỹ B???o hiểm xã hội chăm lo, mức trợ cấp tùy thuộc vào thời gian đã đóng b???o hiểm xã hội và mức tiền lương hoặc thu nhập tháng làm căn cứ đóng b???o hiểm xã hội.

Đề nghị các cơ quan hữu quan xem xét giảm điều kiện thời gian đóng b???o hiểm xã hội tối thiểu để hưởng lương hưu từ đủ 20 năm xuống còn đủ 15 năm là phù hợp. Các quy định này sẽ có liên quan đến thời gian hưởng và mức hưởng. Thời gian đóng ngắn, thời gian hưởng dài sẽ ảnh hưởng đến khả năng chi trả bền vững của quỹ hưu trí và tử tuất.

Mặt khác, mức tiền lương làm căn cứ đóng b???o hiểm xã hội thấp, thời gian đóng b???o hiểm xã hội ngắn từ đủ 15 năm dẫn đến tỷ lệ hưởng lương hưu thấp, mức lương hưu của người lao đ???ng sẽ rất thấp; điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của người về hưu và gây tâm lý lo lắng đối với người đang tham gia b???o hiểm xã hội, hoặc người đang bảo lưu sổ b???o hiểm xã hội không muốn chờ đến khi đủ tuổi để nhận lương hưu.

Để giải quyết vấn đề này, cần có giải pháp khắc phục ngay tình trạng chủ sử dụng lao đ???ng đóng b???o hiểm xã hội, b???o hiểm y tế, b???o hiểm thất nghiệp cho người lao đ???ng ngoài khu vực nhà nước với mức tiền lương làm căn cứ đóng rất thấp chỉ bằng hoặc cao hơn một chút so với mức tiền lương tối thiểu vùng gây thiệt hại cho người lao đ???ng khi hưởng các chế độ b???o hiểm xã hội, b???o hiểm y tế, b???o hiểm thất nghiệp nên quy định mức tiền lương làm căn cứ đóng b???o hiểm xã hội, b???o hiểm y tế, b???o hiểm thất nghiệp thấp nhất bằng 70% số tiền người lao đ???ng thực nhận để họ đỡ thiệt thòi khi hưởng các chế độ b???o hiểm xã hội, b???o hiểm y tế, b???o hiểm thất nghiệp, đặc biệt là lương hưu rất thấp sau này.

Mặt khác, cần phải nghiên cứu quy định về mức sàn lương hưu hay mức lương hưu tối thiểu phải bảo đảm đủ sống, qua đó, tạo được niềm tin cho người tham gia b???o hiểm xã hội. Đây là vấn đề hết sức nan giải không chỉ với nước ta mà với hầu như tất cả các nước thực hiện mô hình đóng - hưởng.

Tôi đề nghị bổ sung quy định được vay khi gặp khó khăn đột xuất từ quỹ B???o hiểm xã hội. Đối với người đang tham gia đóng b???o hiểm xã hội, đang bảo lưu thời gian đóng b???o hiểm xã hội, đang hưởng lương hưu hoặc trợ cấp b???o hiểm xã hội hằng tháng nếu gặp khó khăn đột xuất mà không tự khắc phục được có nhu cầu vay thì được quỹ B???o hiểm xã hội cho vay, lãi suất bằng lãi suất đầu tư quỹ B???o hiểm xã hội tại thời điểm cho vay. Sau khi khắc phục khó khăn thì hoàn trả lại quỹ B???o hiểm xã hội gồm cả gốc và lãi.

Quy định này nhằm giúp người lao đ???ng có một khoản tiền để giải quyết khó khăn trước mắt mà không phải rút b???o hiểm xã hội một lần hoặc mang sổ b???o hiểm xã hội, sổ hưu đi thế chấp để vay tiền với lãi suất cao.

Đề nghị giữ nguyên quy định về hưởng b???o hiểm xã hội một lần đối với các trường hợp: mắc bệnh hiểm nghèo, nguy hiểm đến tính mạng; ra nước ngoài để định cư. Đối với trường hợp vì lý do bất khả kháng, khi người lao đ???ng đã nghiên cứu kỹ, nắm được tất cả các quy định của pháp luật về b???o hiểm xã hội và pháp luật có liên quan nhưng vẫn không thể tự khắc phục được khó khăn vì lý do bất khả kháng, có nhu cầu xin rút b???o hiểm xã hội một lần thì giải quyết cho người lao đ???ng được nhận b???o hiểm xã hội một lần mà không phải chờ sau 12 tháng như quy định hiện hành..

Có thể thấy, b???o hiểm xã hội một lần là vấn đề nóng, đề nghị cần tập trung nghiên cứu kỹ, lấy ý kiến rộng rãi từ người lao đ???ng - là nhóm sẽ bị tác động của Luật B???o hiểm xã hội (sửa đổi), từ đó có phương án xử lý, bảo đảm tính khả thi. Đồng thời, cần truyền thông rộng rãi, kịp thời đến người lao đ???ng, qua đó, tạo sự đồng thuận nhất định, tạo thuận lợi cho quá trình tổ chức thực hiện về sau.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của ông!

Theo Báo cáo tổng kết Nghị quyết số 93/2015/QH13 về việc thực hiện chính sách b???o hiểm xã hội một lần đối với người lao đ???ng, giai đoạn từ 2016-2022, có gần 5 triệu lượt người hưởng b???o hiểm xã hội một lần. Trong số này, gần 1,3 triệu người quay lại tiếp tục tham gia b???o hiểm xã hội. Như vậy, ước tính có khoảng 3,5 triệu người hưởng b???o hiểm xã hội một lần và rời bỏ hoàn toàn hệ thống b???o hiểm xã hội, chiếm tỷ lệ hơn 70% số lượt người hưởng b???o hiểm xã hội một lần.