Tờ trình Dự thảo Luật Bảo hiểm xã h??i (sửa đổi) trình Chính phủ mới đây của Bộ Lao động-Thương binh và Xã h??i, cũng chỉ ra những bất cập, hạn chế của Luật Bảo hiểm xã h??i năm 2014 còn nhiều khoảng trống về chính sách, thể hiện ở việc bao phủ đối tượng tham gia và thụ hưởng bảo hiểm xã h??i còn thấp; quy định về thời gian ??óng tối thiểu để hưởng lương hưu chưa phù hợp với thực tế tham gia bảo hiểm xã h??i và nhu cầu hưởng lương hưu của người lao động; tính tuân thủ pháp luật về bảo hiểm xã h??i còn thấp, vẫn còn tình trạng chậm đóng, trốn đóng… đòi hỏi phải có những điều chỉnh chính sách cho phù hợp.

Thu hút và mở rộng diện bao phủ

Để mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã h??i bắt buộc và đẩy nhanh số người tham gia bảo hiểm xã h??i trong khu vực phi chính thức (bảo hiểm xã h??i tự nguyện), Nghị quyết số 28/NQ-TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII ngày 23/5/2018 về cải cách chính sách bảo hiểm xã h??i, đã định hướng và xác định mục tiêu đến năm 2025 phấn đấu đạt khoảng 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm xã h??i, trong đó nông dân và lao động phi chính thức tham gia bảo hiểm xã h??i tự nguyện chiếm khoảng 2,5% lực lượng lao động trong độ tuổi. Đến năm 2030, phấn đấu đạt khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm xã h??i, trong đó nông dân và lao động phi chính thức tham gia bảo hiểm xã h??i tự nguyện chiếm khoảng 5% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Theo đó, để cụ thể hóa các mục tiêu của Nghị quyết số 28/NQ-TW, Dự thảo Luật Bảo hiểm xã h??i (sửa đổi) đề xuất bổ sung quy định chính sách bảo hiểm xã h??i bắt buộc đối với toàn bộ người lao động có việc làm, có thu nhập và tiền lương. Trong đó, bổ sung đối tượng tham gia bảo hiểm xã h??i bắt buộc đối với đối tượng có điều kiện và khả năng như: Người hưởng chế độ phu quân và phu nhân tại cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài; chủ hộ kinh doanh; người quản lý doanh nghiệp, người quản lý hợp tác xã không hưởng tiền lương; người lao động làm việc không trọn thời gian.

Đồng thời, Dự thảo cũng đề xuất bổ sung quyền lợi hưởng chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn. Đặc biệt, bổ sung trợ cấp thai sản trong chính sách bảo hiểm xã h??i tự nguyện. Theo đó, người tham gia bảo hiểm xã h??i tự nguyện sẽ được hưởng ba chế độ là lương hưu, thai sản và tử tuất. Dự thảo cũng quy định điều kiện hưởng chế độ thai sản là người lao động phải ??óng bảo hiểm xã h??i tự nguyện từ đủ sáu tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con. Mức hưởng thai sản là hai triệu đồng cho một con mới sinh, nguồn chi do ngân sách nhà nước bảo đảm.

Tăng số người tiếp cận lương hưu

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã h??i (sửa đổi) đề xuất bổ sung chính sách mở rộng diện bao phủ đối tượng thụ hưởng bảo hiểm xã h??i. Theo đó, thiết kế theo hướng giảm số năm ??óng bảo hiểm xã h??i tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm hiện nay xuống còn 15 năm, tạo cơ hội cho nhiều người được hưởng lương hưu, giảm tình trạng nhận bảo hiểm xã h??i một lần. Việc sửa điều kiện hưởng lương hưu theo hướng giảm số năm ??óng bảo hiểm xã h??i tối thiểu sẽ tạo cơ hội cho người lao động tham gia muộn hoặc quá trình tham gia không liên tục vẫn có “cơ hội” được hưởng lương hưu.

Liên quan đề xuất này, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã h??i của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho rằng, việc Luật Bảo hiểm xã h??i (sửa đổi) đề xuất giảm năm ??óng bảo hiểm xã h??i từ 20 xuống 15 năm để hưởng lương hưu sẽ mở rộng được đối tượng tham gia, để người lao động sau khi hết tuổi lao động sẽ có lương hưu, giảm bớt gánh nặng cho xã h??i, gia đình.

Với điều kiện phải ??óng 20 năm bảo hiểm xã h??i mới được hưởng lương hưu và quy định độ tuổi nghỉ hưu như hiện nay, thì chỉ những người dưới 40 tuổi mới được tham gia ??óng bảo hiểm xã h??i. Điều này khiến nhiều người lao động do có thời gian tham gia bảo hiểm xã h??i ngắn, khi hết tuổi lao động, không tích lũy đủ số năm ??óng để được hưởng lương hưu. Với đề xuất giảm 5 năm, đồng nghĩa với việc mở rộng đối tượng hơn cho những người đến 45 tuổi với nam và 40 tuổi với nữ vẫn có thể tham gia ??óng được.

Tuy nhiên, số năm ??óng ít cũng đi kèm mức hưởng lương hưu thấp, do đó người lao động cần chấp nhận và nên tính toán tham gia lâu dài hơn để tỷ lệ hưởng lương hưu cao dần lên. “Do đó, nên tính toán để có sàn an sinh xã h??i với những người có mức lương hưu thấp. Cụ thể, bên cạnh chế độ phúc lợi xã h??i, Nhà nước cũng nên xem xét có thể hỗ trợ mức đóng, hỗ trợ lương hưu hoặc có cơ chế linh hoạt cân đối quỹ bảo hiểm xã h??i bằng sự chia sẻ giữa các thế hệ và các đối tượng... Vấn đề quan trọng là Nhà nước phải có chính sách có thể điều chỉnh mức lương, để làm sao người ??óng bảo hiểm xã h??i 15 năm cũng phải có số lương hưu đủ sống”, ông Bùi Sỹ Lợi phân tích.

Đồng thuận với việc giảm thời gian ??óng bảo hiểm xã h??i, nguyên Viện trưởng Khoa học Lao động và Xã h??i (Bộ Lao động-Thương binh và Xã h??i) Nguyễn Thị Lan Hương khẳng định, việc giảm năm ??óng bảo hiểm xã h??i từ 20 năm xuống 15 năm rất nhân văn, nhưng Nhà nước phải tổ chức tốt, tránh việc trục lợi chính sách. Tuy nhiên, người lao động cần hiểu ??óng bảo hiểm xã h??i 15 năm hay 20 năm thì sẽ chỉ nhận mức lương hưu thấp, cuộc sống sẽ khó khăn, không bảo đảm mức sống tối thiểu. Do vậy, về lâu dài, cơ quan chức năng cần nghiên cứu chỉ cần có phát sinh quan hệ lao động, thu nhập từ việc làm thì được tham gia bảo hiểm xã h??i, chứ không nhất thiết phải có hợp đồng lao động như hiện hành.

Cùng với đó, Dự thảo Luật Bảo hiểm xã h??i (sửa đổi) cũng bổ sung quy định người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu có thời gian ??óng bảo hiểm xã h??i chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã h??i, được lựa chọn hưởng trợ cấp hằng tháng (thấp nhất bằng với mức trợ cấp hưu trí xã h??i) cho thời gian trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã h??i, tùy thuộc vào thời gian đóng, tiền lương, thu nhập tháng ??óng bảo hiểm xã h??i.

Trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng thì được hưởng bảo hiểm y tế do ngân sách nhà nước bảo đảm… Bổ sung quy định giao Chính phủ quyết định điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã h??i phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ, phấn đấu đến năm 2030 có khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, bảo hiểm xã h??i hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã h??i.